Et introibo ad altare Dei, ad Deum, qui lætificat iuventutem meam

MINISTRANT

portal ministrantów posługujących w klasycznym rycie rzymskim

Ceremonie cichej Mszy św.

Strona główna

Biblioteka ministranta

Ministrantura

Ceremoniał

x. J. Ziółkowski

1. Przygotowanie.

Liturgiczne „Przygotowanie do Mszy św.” znajdujące się w mszale i w dodatkowej części brewiarza, nie obowiązuje pod grzechem. Niech jednak kapłan przed Mszą św. poświęci nieco czasu modlitwie i skupieniu (can. 810).

Po modlitwie zaznacza kapłan odpowiednie teksty w mszale (Jeśli tego nie uczynił już uprzednio). Następnie umywa ręce, od mawiając przy tym modlitwę: „Da, Domine”. Przy wkładaniu pa­ramentów odmawia również odnośne modlitwy. Po ubraniu się przygotowuje kielich. Najpierw wkłada puryfikaterz, potem pa­tenę, hostię, palkę, welon i bursę z korporałem. Na kielichu do ołtarza nie wolno zanosić żadnych przedmiotów, dopuszczalne jest jednak zabranie kluczyka do tabernakulum.

Po ubraniu kielicha kapłan nakłada humerał. Chwyta go za dwa końce, całuje krzyżyk na nim wyszyty, wkłada go na głowę i opuszcza na szyję. Tasiemki jego krzyżuje na piersiach — oraz, jeśli są dostatecznie długie — na plecach i związuje je. Wkładając na siebie albę, nie całuje jej. Wkłada wpierw prawe ramię w rę­kaw, a potem lewe i zawiązuje tasiemkę alby pod szyją. Z kolei przepasuje się lnianym cingulum, które podtrzymuje albę. Po cingulum bierze kapłan manipularz i wkłada go na lewą rękę, całując uprzednio krzyżyk. Wreszcie bierze stułę (całuje również krzyżyk na niej wyszyty) i kładzie ją na szyi. Krzyżuje ją na piersiach w ten sposób, że prawa jej część przypada nad lewą. Skrzyżowaną stułę przytwierdza cingulum. Tylko biskupi i opaci nie wkładają stuły na krzyż. W końcu celebrans wkłada na siebie ornat (nie całuje go) i wiąże tasiemki, podobnie jak przy hume­rale. Nakrywszy głowę biretem, bierze lewą ręką kielich, prawą dłoń kładzie na bursę, czyni pokłon przed krzyżem lub obrazem w zakrystii i udaje się do ołtarza.

2. Przy ołtarzu.

Przybywszy do ołtarza oddaje kapłan biret i przyklęka na po­sadzce (in plano). Jeśli w ołtarzu nie ma Najśw. Sakramentu, czy­ni tylko głęboki pokłon, wstępuje na stopnie i ustawia kielich, nieco po stronie Ewangelii. Wyjmuje z bursy korporał i rozkłada go na ołtarzu. Bursę ustawia po stronie Ewangelii. Przy rozkła­daniu korporału, rozkłada go wpierw w lewo, potem w prawo, następnie wierzchnią część do tyłu, a spodnią do siebie. Korporał nie powinien dochodzić zupełnie do brzegu płyty ołtarzowej. Na rozłożonym korporale ustawia kapłan kielich i bez pokłonu przed krzyżem idzie na stronę Lekcji. Tutaj otwiera mszał, wraca na środek ołtarza, czyni pokłon przed krzyżem i zstępuje przed naj­niższy stopień ołtarza.

3. Modlitwy u stopni ołtarza.

Kapłan przyklęknąwszy na stopniu, powstaje i dużym znakiem krzyża rozpoczyna Najśw. Ofiarę. Na Gloria Patri skłania, jak zawsze, głęboko głowę. Podczas Adiutorium nostrum czyni znak krzyża. Na Confiteor głęboko się pochyla. W pochylonej postawie pozostaje aż do chwili, gdy ministrant odmówi Misereatur, a on sam odpowie Amen. Następnie wyprostowuje się i odmawia po Confiteor ministranta Misereatur i Indulgentiam (znak krzyża). Zaznaczyć tu należy, że na Vobis (Vos), Fratres celebrans nie zwraca się ku ministrantom (czyni to tylko we Mszy z asystą).

Podczas modlitw: Deus, tu conversus... aż do Oremus włącznie kapłan jest średnio pochylony. Na Oremus rozkłada ręce, złącza je, wyprostowuje się i wstępuje na stopnie ołtarza, odmawiając przy tym po cichu Aufer a nobis. U góry (średnie pochylenie ciała) niezwłocznie rozpoczyna modlitwę Oramus, przy czym kładzie na ołtarzu ręce złożone w ten sposób, że tylko wyciągnięte małe palce dotykają na przodzie ołtarza, a pozostałe palce opierają się na płycie ołtarzowej. Na słowa quorum reliquiae kładzie cele­brans ręce po obu stronach korporału i całuje na środku ołtarz przed korporałem.

4. Od Intioitu do ofiarowania.

Żegnając się rozpoczyna celebrans Introit. Na Gloria Patri czyni głęboki pokłon ku krzyżowi, ale bez podnoszenia oczu (należy zwrócić w stronę krzyża nie tylko głowę, lecz całą górną część ciała). Po Introicie udaje się kapłan na środek ołtarza (Reguła: Nie odchodzi się nigdy od mszału nie poszukawszy wpierw tego tekstu, który ma się później odmawiać). [po zmianach w 1962 r. nie jest już przepisane zwracanie się do krzyża przy Introicie.]

Na środku ołtarza odmawia kapłan głośno, na przemian z mi­nistrantem Kyrie; następnie sam głośno Gloria, przy czym nie podnosząc oczu, rozkłada ręce przed piersią na całą szerokość piersi i wznosi je do wysokości ramion. Na Deo schyla głowę głęboko i składa ręce przed piersią. Na Adoramus te, Gratias agi­mus, Suscipe deprecationem, Jesu Christe czyni głęboki pokłon głowy. Pod koniec Gloria, na słowa Cum Sancto Spiritu żegna się wielkim znakiem krzyża św. Po Gloria, albo gdy go nie ma, po Kyrie całuje ołtarz, obraca się w prawo do wiernych (oczy spuszczone), rozkłada ręce przed piersią i mówi głośno Domi­nus vobiscum. Potem składa je i udaje się na stronę Lekcji. Na Oremus kapłan przed oracją (pierwszą i ewentualnie drugą) rozkłada ręce przed piersią, składa je i skłania równocześnie gło­wę w stronę krzyża. Znowu rozkłada ręce i odmawia orację. Na słowa Per Dominum nostrum Iesum Chr. składa ręce schylając głowę w stronę krzyża.

Po oracjach celebrans czyta głośno Lekcję, przy czym obie ręce dotykają mszału; na zakończenie Lekcji ruchem ręki albo skinie­niem głowy daje znak ministrantowi. Graduał czyta dalej w tej samej postawie. Jeśli w jakimś miejscu Lekcji albo po niej należy przyklęknąć, wówczas zsuwa obie ręce z mszału na ołtarz, przy­klęka i natychmiast podnosi się.

Po graduale kapłan udaje się na środek ołtarza, wznosi oczy na krzyż (pierwsze wzniesienie oczu), pochyla się nisko (nie opiera­jąc rąk o płytę ołtarzową) i odmawia w tej postawie Munda cor. Potem idzie do mszału na stronę Ewangelii i mówi ze złożonymi rękoma Dominus vobiscum. W czasie słów Sequentia sancti kreśli wielkim palcem prawej ręki znak krzyża na wstępnych słowach Ewangelii (lewa ręka spoczywa na mszale). Potem, trzymając lewą rękę na piersi, kreśli mały znak krzyża na czole, ustach i piersi, wreszcie ze złożonymi rękoma czyta tekst. Po Ewangelii mini­strant odpowiada Laus tibi, Christe, a kapłan unosi nieco mszał i całuje początek Ewangelii, mówiąc przy tym Per evangelica. Potem posuwa pulpit z mszałem bliżej korporału i udaje się na środek ołtarza (we Mszy żałobnej odpada pocałunek).

Credo intonuje kapłan w podobny sposób jak Gloria. Na słowa in unum Deum oraz Iesum Christum skłania głęboko głowę. W czasie słów Et incarnatus est aż do homo factus est przyklęka. Na simul adoratur skłania znowu głowę. Przy ostatnim zdaniu Credo żegna się (nie składając rąk), odwraca się do wiernych, mówi Dominus vobiscum, rozkładając i składając przy tym ręce. Zwróciwszy się do ołtarza znowu rozkłada i składa ręce, mówiąc równocześnie Oremus (skłon głowy), po którym odmawia wiersz ofertoryjny.

5. Ofiarowanie.

Po odmówieniu wiersza ofertoryjnego kapłan odkrywa obu rę­koma kielich; kładzie welon na prawej stronie korporału, za nim kielich (lewa ręka spoczywa w tym czasie na ołtarzu), z którego zdejmuje prawą ręką patenę z hostią. W międzyczasie przysuwa lewą rękę do pateny. Patenę trzyma w ten sposób, że podtrzymują ją z przodu wielkie palce obu rąk, z boku wskazujący i środkowy. Pozostałe palce, jak również i dłonie stykają się pod pateną. Kapłan podnosi patenę tylko na wysokość piersi (ramiona przylegają do ciała) i odmawia modlitwę Suscipe, sancte Pater. Oczy wznosi na krzyż tylko przy pierwszych słowach, po czym wzrok jego spoczywa na hostii. Po modlitwie bierze kapłan patenę mię­dzy wielkie i wskazujące palce, opuszcza ją nad korporałem i kreśli nią znak krzyża w rozmiarach tej części korporału, na której spocznie hostia. Patenę wysuwa do połowy pod korporał prawej strony.

Następnie udaje się kapłan na stronę Lekcji. Bierze kielich w lewą rękę, wyciera go lekko, wpuszczając puryfikaterz na nim leżący i obracając go w nim raz jeden. Potem chwyta lewą ręką trzon kielicha i nakłada puryfikaterz około wielkiego palca (tak, że jeden koniec zwiesza się na podstawę kielicha). Bierze od mi­nistranta ampułkę z winem i wlewa wystarczającą ilość wina do kielicha. Trzymając kielich w ten sam sposób, kreśli teraz prawą ręką znak krzyża nad wodą i odmawia po cichu Deus, qui humanae. Na słowa da nobis per huius wpuszcza ły­żeczką albo wprost z ampułki ostrożnie kilka albo jedną tylko kroplę wody do wina i ściera potem, gdy zajdzie potrzeba, ewen­tualne krople wina i wody z wewnętrznej ściany kielicha puryfikaterzem. Gdy dochodzi do słów Iesus Christus, kłania się do krzyża. Teraz kapłan stawia lewą ręką kielich nieco bliżej korporału (co zbyteczne będzie przy małych ołtarzach). Kładzie puryfikaterz na odkrytej części pateny, albo kładzie go na patenie dopiero wtedy, gdy stanie na środku ołtarza.

Następnie chwyta prawą ręką za trzon kielicha pod czarą. Przy­kłada lewą rękę do podstawy i podnosi kielich (nie ponad oczy), odmawiając po cichu Offerimus tibi. Przy ofiaro­waniu kielicha winien kapłan nie tylko na początku, ale podczas całej modlitwy, mieć oczy wzniesione na krzyż. Dlatego też wol­no kapłanowi opuścić kielich dopiero po modlitwie. Po czym kreśli nim nad środkową częścią korporału znak krzyża i stawia kielich na środku. Z kolei nakrywa kielich palką (przy czym celowo za każdym razem kładzie lewą rękę na podstawie kielicha). W dalszym ciągu odmawia kapłan, położywszy ręce na ołtarzu, przy średnim pochyleniu ciała, po cichu In spiritu. Po czym się wyprostowuje. Podnosi oczy, rozkłada ręce, podnosząc je (ale nie ponad wysokość ramion) i spuszczając niezwłocznie. Odmawia w czasie tych czynności po cichu modlitwę Veni, sanctifi­cator, kreśląc przy słowach et benedic prawą ręką znak krzyża nad hostią i kielichem razem, przy czym lewa ręka spoczywa na ołtarzu (obok korporału).

Teraz idzie kapłan ze złożonymi rękoma na stronę Lekcji, by umyć ręce. Ministrant nalewa wodę na końce palców, wielkiego i wskazującego (pozostałe palce trzyma kapłan wyprostowane i zdała od wody), wyciera je ręcznikiem, odmawiając równo­cześnie psalm Lavabo. Po umyciu rąk zwraca się kapłan do ołtarza. Na Gloria Patri czyni pokłon w stronę krzyża. Po­tem wraca ze złożonymi rękoma na środek ołtarza. Tu wznosi oczy na krzyż, niebawem je spuszczając i odmawia przy średnim pochyleniu ciała, trzymając ręce złożone (jak zwykle) na ołtarzu, po cichu modlitwę Suscipe, sancta Trinitas. Po niej ca­łuje ołtarz, wyprostowuje się, zwraca się w prawo ku ludowi i od­mawia, rozkładając ręce i składając je znowu, głosem umiarkowa­nym słowa Orate, fratres, następnie niezwłocznie resztę słów po cichu, i w formie koła zwraca się do ołtarza. Po Susci­piat dodaje po cichu Amen.

6. Sekreta i prefacja.

Przy sekretach postępuje kapłan podobnie jak przy oracjach odmawia je jednak po cichu i bez Oremus. Przed zakończeniem ostatniej komemoracji otwiera prefację. Kładzie ręce po obu stronach korporału i czyta głośno prefację. Na Sursum corda podnosi ręce (nie wznosząc oczu) aż do piersi tak, że dłonie są ku sobie zwrócone. Na Gratias agamus Domino składa ręce. na Deo nostro wznosi oczy, schylając potem głowę. Po odpo­wiedzi Dignum rozkłada kapłan ponownie ręce, jak przedtem i odmawia głośno prefację. Na Sanctus składa ręce, pochyla średnio ciało (nie kładąc rąk na ołtarzu) i mówi średnim głosem Sanctus. Na Benedictus wyprostowuje się i kreśli na sobie, dalej się modląc, znak krzyża.

7. Kanon.

Po przeżegnaniu się otwiera kapłan lewą ręką kanon (opiera­jąc prawą rękę na ołtarzu). Następnie składa ręce, rozkłada i pod­nosi je cokolwiek (tzn. końce dłoni nie sięgają poza ramiona), wznosząc równocześnie oczy (spuszcza je niebawem), składa ręce na ołtarzu i rozpoczyna kanon, odmawiając cicho Te igitur.

Przed uti accepta habeas całuje kapłan ołtarz (nie wy­prostowując się przedtem), wyprostowuje się, składa ręce i bło­gosławi hostie i kielich (jak wyżej przy Offertorium), i to trzy­krotnie, na słowa haec dona, haec munera. haec san­cta sacrificia. Następnie czyta dalej po cichu kanon z rękami rozłożonymi. Do Papa nostro dodaje, schylając cokolwiek głowę, imię papieża, do Antistite nostro imię biskupa Ordynariusza tej diecezji, w której celebruje. Jeśli niewiadome mu imię, mówi tylko Antistite nostro.

Na słowa Memento... składa kapłan ręce, podnosząc je aż do twarzy (albo do piersi) przypominając sobie, z głową opuszczo­ną, tych żyjących wiernych, za których chce się modlić. Na ogół trwa Memento nie dłużej ponad jedno Ojcze nasz.

Po Memento kapłan kontynuuje, jak przedtem, kanon (przy ołtarzu Matki Boskiej na imię Maria skłon głowy przed obra­zem albo statuą). Na Per eundem składa ręce i rozkłada je znowu niebawem. Na hanc igitur trzyma je nad kielichem i hostią (w ten sposób, że oba duże palce pozostają skrzyżowane jeden na drugim, pozostałe zaś wyprostowane i złożone nad przednią połową palki, nie dotykając jej).

Na Per Christum składa ręce. Potem błogosławi trzy­krotnie ofiary mszalne, mianowicie na benedictam, adscriptam i na ratam, przy ostatnim błogosławieństwie trochę szybciej się modląc i poruszając ręką wolniej. Na ut nobis corpus kreśli znak krzyża tylko nad hostią, a na­stępnie na słowa et sanguis tylko nad kielichem. Oba te bło­gosławieństwa można dowolnie albo w równej wysokości wyko­nać, albo błogosławieństwo nad hostią cokolwiek niżej. Po czym podnosi i składa kapłan znowu ręce przed piersią, modląc się: fiat dilectissimi, pochylając głowę na Iesu Christi. Przed Qui pridie ociera oba palce, wielki i wskazujący, lekko o korporał (o prawą i lewą część). Chwyta palcem dużym i wskazującym prawej ręki hostię (przy czym lewą ręką naciska lekko jej brzeg), mówiąc accepit panem. Trzyma ją również palcem wielkim i wskazującym lewej ręki. Stojąc wyprostowany, mając oczy wzniesione na krzyż, mówi et elevatis..., schyla na tibi gratias agens nisko głowę i, trzymając w lewej tylko ręce hostię przed sobą, kreśli nad nią prawą ręką krzyż na benedixit. Przykłada potem także prawą rękę do hostii (tak, by palce wielki i wskazujący obu rąk były tuż obok siebie, a pozostałe palce i dłonie obu rąk były poza hostią) i mówi fregit, aż do omnes.

Teraz kładzie przedramiona na ołtarzu i wymawia, pochyliwszy nisko głowę nad hostią słowa konsekracyjne po cichu, lecz wy­raźnie i z uwagą (dosłyszalne wymawianie słów konieczne jest do formy Sakramentu). Po dokonanej konsekracji cofa kapłan ręce z Hostią św. cokolwiek (jednakże tak, że Hostia pozostaje nad korporałem, sam zaś wyprostowuje się) i przyklękając adoruje Hostię św. Niebawem powstaje, podnosi Hostię możliwie wysoko, ukazując ją wiernym do adoracji (oczy wznosi się za Hostią św.). Ukazawszy Hostię wiernym, opuszcza ją i kładzie prawą rękę na miejscu, na którym poprzednio leżała, gdy tymczasem lewa ręka opiera się na zewnętrznym polu korporału (i to tylko małym palcem). Wielki i wskazujący palec pozostają złożone. Skoro pra­wa ręka jest wolna, kładzie ją w ten sam sposób po drugiej stro­nie na korporale.

Gdy Hostię św. złożył na korporale, przyklęka kapłan (jest to w ogóle regułą i poza Mszą św.: przyklęka się przed i po dotknię­ciu Najśw. Sakramentu), powstaje, odkrywa kielich (lewą rękę kładzie na podstawę kielicha; palkę zdejmuje jak przy Ofia­rowaniu), ściera z palców, wielkiego i wskazują­cego, przyczepione do nich ewentualne partykułki do kielicha, modląc się równocześnie: Simili modo postquam coenatum est. Chwyta też obu rękoma kielich za trzon pod czarą. Podnosi go cokolwiek i stawia, modląc się równo­cześnie: accipiens et hunc, na tibi gratias agens pochyla głowę (ku Najśw. Sakr.). Na benedixit czyni znak krzyża nad kielichem prawą ręką, lewa pozostaje pod czarą kie­licha. Przy słowach deditque discipulis przykłada pra­wą rękę do kielicha, jak poprzednio, lewą do jego podstawy, (palce wielki i wskazujący nad, pozostałe palce pod podstawą). Gdy kapłan odmówił słowa: bibite ex es omnes, kładzie jak przy konsekracji Hostii, przedramiona na ołtarzu i schyla nisko głowę. W tej postawie wymawia nad kielichem uważnie, bez przerw, po cichu słowa konsekracyjne: Hic est enim... Po słowach in remissionem peccatorum postawia kielich na korporale, wyprostowuje się, przyklęka, mówiąc równo­cześnie: Haec quotiescumque. Z kolei chwyta kielich, jak poprzednio, i podnosi go.

Ukazawszy kielich na chwilę ludowi, opuszcza go, stawia prawą ręką na korporale i nakrywa go palką (trzy wolne palce lewej ręki kładzie na podstawie kielicha), po czym przyklęka.

Po konsekracji czyta kapłan z rękoma rozłożonymi (palce wielki i wskazujący są złożone) cicho dalszy tekst kanonu: Unde et memores. Na słowa de tuis donis ac datis składa ręce. Kładzie potem lewą na korporał i kreśli prawą trzykrotnie znak krzyża nad Hostią i kielichem razem. Mówiąc Panem sanctum, czyni osobny znak krzyża nad Hostią, i osobny nad kielichem, mówiąc Calicem salutis.

Po czym rozkłada znowu ręce jak poprzednio (nie złożywszy ich przedtem) i czyta Supra quae... Na początek trzeciej mo­dlitwy po konsekracji pochyla się (cofając się cokolwiek wstecz) głęboko. Na słowa ex hac altaris participatione całuje (nie wyprostowawszy się poprzednio) ołtarz. Wyprostowuje się, składa ręce i kreśli prawą ręką znak krzyża nad Hostią św., na słowo Corpus, i nad kielichem na Sanguinem.

Teraz kładzie lewą rękę na piersi, czyni prawą znak krzyża na sobie, mówiąc: omni benedictione (dotyka czoła) caele­sti (dotyka piersi) et gratia (dotyka lewego ramienia) repleamur (dotyka prawego ramienia). Złącza ręce na Per eundem Christum.

Mówiąc słowa Memento etiam rozkłada kapłan ręce; na słowa in somno pacis składa je i wznosi złożone aż do twa­rzy, spuszcza oczy na Najśw. Sakrament i w tej postawie modli się za zmarłych (jak wyżej w memento za żyjących). Następnie rozkłada znowu ręce i czyta dalsze słowa: Ipsis..., na Per eumdem Christum D. N. składa ręce i schyla nisko głowę. Jest to jedyne miejsce w całej liturgii, gdzie kapłan na samo imię Christus skłania głowę.

Następne słowa: Nobis quoque peccatoribus mówi umiarkowanym głosem, uderzając się przy tym w piersi, a opie­rając lewą rękę na korporale. Po czym modli się dalej z rozłożo­nymi rękoma po cichu. Na Per Chr. D. N. składa ręce i na trzy słowa sanctificas, vivificas, benedicis, kreśli (na każde z nich z osobna) znak krzyża nad Hostią i kielichem razem (przy czym lewa ręka spoczywa na korporale). Teraz odkrywa kielich, przyklęka, bierze Hostię św., podnosi ją ponad kielich, przykłada równocześnie lewą rękę do podstawy kielicha. Kreśli na Per ipsum et cum ipso et in ipso (na każde ze słów osobno) znak krzyża Hostią, od brzegu do brzegu kielicha, następnie dwa krzyże między kielichem a piersią (nie poza kor­porał), modląc się przy tym: est tibi Deo Patri omni­potenti, in unitate Spiritus sancti. Potem podnosi, trzymając nad kielichem prawą rękę z Hostią, lewą ręką cokol­wiek kielich w górę, mówiąc: omnis honor et gloria (Jest to małe podniesienie, na które w niektórych okolicach daje się znak dzwonkiem). Po czym natychmiast opuszcza Hostię św., kładąc ją na korporale, ociera nad kielichem palce obu rąk i nakrywa kielich palką, trzymając lewą rękę przy podstawie kielicha, potem przyklęka.

8. Od Pater noster aż do Komunii św.

Po przyklęknięciu, pozostawiając ręce jeszcze na korporale, mówi kapłan głośno: Per omnia, następnie Oremus, przy czym składa ręce przed piersią i pochyla głowę ku Najśw. Sakra­mentowi. Stojąc wyprostowany modli się: Praeceptis... Na Pater noster rozkłada ręce i odmawia mając oczy zwrócone ku Najśw. Sakramentowi, głośno Modlitwę Pańską. Po słowach ministranta: Sed libera nos a malo odpowiada po cichu: Amen. Teraz wyciąga kapłan prawą ręką patenę spod korporału. Wyciera ją lekko puryfikaterzem (przy czym pomagać może lewa ręka). Kładzie puryfikaterz z powrotem obok korporału i opiera patenę, trzymając ją między palcem wskazującym i pozostałymi trzema palcami, pionowo, wewnętrzną stroną zwróconą do kie­licha, na ołtarzu (według niektórych na korporale), podczas gdy lewa ręka spoczywa na korporale. Odmawia teraz po cichu mo­dlitwę Libera nos, skłaniając głowę na imię Maria przy ołtarzu M. B. albo przed jej statuą. Po słowach et omnibus Sanctis żegna się kapłan pateną, modląc się równocześnie. Potem całuje patenę (możliwie górny brzeg w miejscu gdzie jest wyryty krzyżyk, albo wizerunek) i dalej się modli. Podsuwa pa­tenę pod Hostię, posuwając ją palcem wskazującym lewej ręki na środek pateny (potem posuwa patenę obu rękoma, trzymając palce wielki i wskazujący obu rąk na wewnętrznej jej stronie, pozostałe na jej spodzie, do podstawy kielicha). Odkrywa prawą ręką kielich (lewa przy podstawie kielicha). Przyklęka, bierze Hostię św. w prawą rękę, pomagając sobie lewą ręką. Podnosi ją palcem wielkim i wskazującym prawej ręki nad kielich (lewą rękę unosząc za nią), łamiąc ją, z góry do dołu, albo odwrotnie. Łamiąc ją, mówi: Per eumdem D. N. Jesum Chr. (tu po­kłon głowy); kładzie prawą połowę Hostii na patenę, odłamuje przy słowach: qui tecum vivit et regnat małą cząstkę od lewej połowy (u dołu) i przykłada większą część do drugiej połowy na patenie.

Następnie przykłada kapłan lewą rękę znowu do trzonu kie­licha. Trzymając w prawej ręce wciąż jeszcze cząstkę nad kie­lichem, mówi głośno: Per omnia... Po czym kreśli mała częścią trzy razy (powoli) znak krzyża od brzegu do brzegu kie­licha, mówiąc: Pax Domini... Po odpowiedzi ministranta: Et cum spiritu tuo, spuszcza świętą cząstkę do kielicha, modląc się po cichu: Haec commixtio. Potem (w każdym razie nie przed pokłonem głowy na Jesu Christi) ociera co­kolwiek palce nad kielichem, nakrywa kielich i przyklęka.

Po przyklęknięciu składa kapłan ręce i mówi pochylony, głośno i trzykrotnie: Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dodając za pierwszym i drugim razem: miserere nobis, za trzecim razem: dona nobis pacem. Za każdym razem ude­rza się w piersi, podczas gdy lewa ręka przez całą tę chwilę spoczywa na korporale. Później kładzie złożone ręce na ołtarzu i odmawia przy średnim pochyleniu ciała, po cichu trzy modlitwy przed Komunią św. Odmówiwszy je, przyklęka, powstaje i mówi po cichu: Panem caelestem... Następnie bierze Hostię św. z pateny, wkłada ją między palce wielki i wskazujący lewej ręki, wsuwając patenę między palce, wskazujący i środkowy tejże ręki. Trzymając Hostię św. w lewej ręce nad pateną między kie­lichem i piersią, schyla się średnio (ale nie kładąc ramion na ołtarzu). Bije się trzykrotnie w piersi, mówiąc przy tym, głosem umiarkowanym: Domine, non sum dignus, dodając po cichu słowa: ut intres...

Teraz (włożywszy jedną połowę Hostii prawą ręką na druga połowę), chwyta złożone części Hostii prawą ręką i kreśli nią znak krzyża, na szerokość pateny. Równocześnie mówi po cichu: Corpus Domini (na Jesu Chr., jak zwykle, skłon głowy).

Teraz kładzie przedramiona (jak przy konsekracji) na ołtarzu, schyla się średnio i spożywa Hostię. Po czym opiera patenę znowu o kielich (ściera partykułki, gdy je zauważy albo wy­czuwa na palcach, raczej teraz nad pateną, aniżeli później dopiero do kielicha), wyprostowuje się cały, składa ręce przy twarzy i trwa przez chwile w adoracji Najśw. Sakramentu. Pochylenie się nie jest wyraźnie przepisane, zdaje się jednakże być zgodne z rubrykami mszalnymi.

Po czym opuszcza znowu ręce, lewą kładzie na podstawę kieli­cha, prawą odkrywa kielich. Przyklęka i modli się: Quid re­tribuam... Bierze patenę w prawą rękę, zbiera nią partykułki. Potem wznosi kapłan patenę (poziomo) nad kielichem, bierze ją w lewą rękę i puryfikuje dokładnie patenę i palce.

Według Rit. cel. mówi dopiero po puryfikacji pateny Calicem salutaris... Przy tym bierze prawą ręką kielich, poniżej trzo­nu, a lewą rękę kładzie, trzymając w niej patenę, na korporale. Potem kreśli kielichem znak krzyża przed sobą, modląc się równocześnie: Sanguis Domini... Następnie spożywa Krew Najśw., trzymając lewą ręką patenę pod kielichem.

9. Puryfikacja i ablucja.

Po spożyciu Krwi św. mówi kapłan po cichu: Quod ore sumpsimus... i podaje kielich (podczas gdy lewa ręka z pateną spoczywa na korporale) ministrantowi do nalania wina. Krótka chwila skupienia po spożyciu Krwi św., jak po spożyciu Hostii św., nie jest nakazana.

Potem bierze czarę kielicha między trzy ostatnie palce obu rąk, wkładać wielki i wskazujący palec nieco do wnętrza kielicha. Później idzie, trzymając tak kielich, na stronę Lekcji, by mini­strant nalał wino i wodę na jego palce. Następnie stawia kielich na ołtarzu. Bierze lewą ręką puryfikaterz i wyciera palce. Pod­czas tych czynności odmawia modlitwę: Corpus tuum (wy­cierania palców może dokonać po stronie Lekcji, albo w drodze powrotnej na środek ołtarza). Podniósłszy kielich do ust, trzyma lewą ręką puryfikaterz pod kielichem, jeśli potrzeba, obraca kie­lich wpierw na wszystkie strony. Następnie niezwłocznie wyciera usta, potem patenę puryfikaterzem, postawiwszy kielich na kor­porale.

Wreszcie wyciera kielich. Potem kładzie wyprostowany pury­fikaterz na kielichu, na puryfikaterz lewa ręką patenę, na nią prawą ręką palkę. Następnie postawia kielich obok korporału, po stronie Ewangelii i składa korporał (najpierw przednią część, po­tem tylnią, na trzecim miejscu prawą stronę, a na koniec lewą). Po czym bierze prawą albo lewą ręką bursę i wkłada do niej (prawą ręką) korporał. Teraz nakrywa kielich welonem. Wreszcie kładzie bursę, zamkniętą stroną ku sobie i stawia kielich na środku ołtarza.

Jeśli zachodzi Komunia wiernych, wtedy po spożyciu Krwi Najśw. stawia kapłan kielich cokolwiek po stronie Ewangelii (na korporale), nakrywając go palką (o ile nie chce poczekać z przesunięciem kielicha, aż wyjmie cyborium z tabernakulum). Po czym otwiera tabernakulum, wyjmuje cyborium, odkrywa je, przyklęka i zwraca się do wier­nych. Staje nieco po stronie Ewangelii i odmawia Misereatur oraz Indulgentiam. Na Indulgentiam kreśli znak krzyża nad komunikującymi. Następnie zwraca się z powrotem ku ołtarzowi, bierze cyborium w lewą rękę, wyjmuje z niego prawą ręką jedną Hostię, św., przy czym trzy wolne palce albo wciąga albo wyciąga, wznosi ją co­kolwiek ponad cyborium, obraca się w prawo do ludu i mówi, nie podnosząc ani zniżając Hostii św., głośno: Ecce Agnus Dei, następnie trzy razy Domine, non sum dignus, również słowa ut intres... głośno. Po czym zaczyna — zawsze od strony Lekcji — rozdawać Komunię św.; przed każdym komunikującym kreśli Hostią św. znak krzyża nad cyborium, mówiąc Corpus Domini nostri Jesu Christi... Po rozdaniu Komunii św. powraca kapłan, nie recytując O sa­crum convivium, do ołtarza, postawia cyborium, przyklęka, wstawia je do tabernakulum, ustawia tablicę kanonu na właściwym miejscu i kończy Mszę św.

10. Zakończenie.

Po nakryciu kielicha idzie kapłan ze złożonymi rękoma do mszału, który ministrant w międzyczasie przeniósł na stronę Lekcji i czyta głośno tak zwaną „Communio”. Otwiera w mszale, jeśli potrzeba, dalsze teksty. Wraca na środek, całuje ołtarz, wyprostowuje się, zwraca się w prawo do ludu i mówi (jak po Gloria): Dominus vobiscum; idzie do mszału i czyta tak zwaną „Postcommunio” w ten sam sposób, w tej samej liczbie, i w tej samej kolejności, jak na początku Mszy orację wzgl. oracje.

Jeśli ostatnia Ewangelia ma być z mszału, zostawia mszał otwarty, a ministrant przenosi go niezwłocznie na stronę Ewan­gelii. W przeciwnym razie zamyka mszał (brzegiem do krzyża) i idzie ze złożonymi rękoma do środka, całuje ołtarz, zwraca się do ludu, mówiąc: Dominus vobiscum oraz ze złożonymi rękoma: Ite, missa est. Gdy Gloria nie było, nie mówi Ite, missa est, lecz obróciwszy się w lewo do ołtarza, mówi wy­prostowany Benedicamus Domino. Po czym kładzie złożone ręce, jak zawsze na ołtarzu i odmawia po cichu Placeat. [po zmianach w 1962 r. mówi się Benedicamus Domino tylko wówczas, gdy po Mszy św. jest procesja]

Teraz całuje ołtarz i wyprostowuje się. Wznosi oczy i ręce do krzyża, łączy rozłożone ręce i mówi równocześnie: Benedicat vos omnipotens Deus (na Deus, głębokie schylenie gło­wy), zwraca się, ze złożonymi rękoma i z wzrokiem ku ziemi spuszczonym, w prawo do ludu i udziela mu jednym znakiem krzyża błogosławieństwa.

Następnie idzie ze złożonymi rękoma na stronę Ewangelii. Staje ukośnie (jak przy pierwszej Ewangelii) i mówi głośno: Dominus vobiscum, Initium (Sequentia) S. Evangelii, kreśląc przy tym znak krzyża na ołtarzu, wzgl. mszale, potem na sobie trzy krzyżyki. Ostatnią Ewangelię czyta głośno ze złożonymi rękoma. Gdy zachodzi przyklęknięcie, kładzie ręce na ołtarzu i przyklęka w tym kierunku, w którym stoi, po czym podnosi się znowu i składa ręce. Tekstu ostatniej Ewangelii nie całuje się.

Po ostatniej Ewangelii idzie na środek, chwyta kielich od tyłu lewą ręką, zwraca przednią stroną, kładzie prawą rękę na bursę i schodzi przez środek po stopniach ołtarza na dół. Zwraca się znowu do ołtarza i przyklęka na posadzce, jeśli Najśw. Sakrament znajduje się w tabernakulum; jeśli nie, to głęboko pochyla ciało. Odbiera od ministranta biret, wkłada go na głowę i wraca w ten sam sposób, jak przybył do zakrystii. Składanie paramentów odbywa się w odwrotnym porządku, jak wkładanie (i teraz całuje się stułę, manipularz, humerał).

11. Zmiany we Mszy żałobnej

Msze żałobne różnią się od zwykłych Mszy św. następu­jącymi szczegółami:

1. Psalm Iudica odpada; odmawia się więc po Introibo zaraz Adiutorium nostrum...

2. Na Introit kreśli kapłan znak krzyża nie na sobie, lecz wy­ciągniętą prawą ręką nad mszałem, przy czym lewa ręka spoczywa na ołtarzu; Gloria Patri opuszcza się.

3. Przed Ewangelią odmawia się Munda cor, opuszczając Iube Domine, na zakończenie nie całuje się mszału ani nie mówi się Per evangelica dicta, jednakże mi­nistrant mówi Laus tibi, Christe.

4. Przy Ofiarowaniu nie robi się znaku krzyża nad wodą, nie dodaje się Gloria Patri do psalmu Lavabo.

5. Na Agnus Dei mówi kapłan ze złożonymi na piersi rę­koma i z pochyloną głową, zamiast miserere nobis słowa dona eis requiem (zamiast dona nobis pacem słowa dona eis requiem sempiternam, nie uderza się w piersi). Tak samo odpada pierwsza mo­dlitwa przed Komunią św. i udzielenie pocałunku pokoju.

6. Zamiast Ite, missa est mówi kapłan i to zwrócony do ołtarza i wyprostowany: Requiescant in pace (zawsze w liczbie mnogiej). Potem odmawia Placeat, całuje ołtarz i idzie, nie udzieliwszy błogosławieństwa, zaraz w lewo, by odczytać ostatnią Ewangelię.

7. W Kanonie pozostają skłony głowy na imię Maryi i papieża, odpadają natomiast te skłony, które należałoby uczynić na imię świętego we Mszy św., odprawianej w innym kolorze.

J. Ziółkowski, Mały ceremoniał dla kleryków i kapłanów, Poznań 1957.